Η επίδραση του placebo ή αλλιώς εικονικού φαρμάκου είναι γνωστή και ως placebo αντίδραση. Είναι ένα αξιοθαύμαστο φαινόμενο κατά το οποίο -μια ψεύτικη θεραπεία, μια μη αποτελεσματική ουσία όπως η ζάχαρη ή το αποσταγμένο νερό, ή αλατούχο διάλυμα – μπορεί μερικές φορές να βελτιώσει την κατάσταση του ασθενούς, απλά και μόνο επειδή το άτομο προσδοκά ότι αυτό θα είναι βοηθητικό. Οι προσδοκίες παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην επίδραση του placebo. Όσο περισσότερο πιστεύει το άτομο ότι θα βοηθηθεί από τη θεραπεία, τόσο πιο πιθανό είναι ότι θα βιώσει κάποιο όφελος από αυτήν.
Για να διακρίνει κανείς τη δύναμη της θετικής σκέψης και κάποιων άλλων μεταβλητών από τα πραγματικά οφέλη του φαρμάκου, οι εταιρείες στην προσπάθεια αναζήτησης κυβερνητικής έγκρισης μιας νέας θεραπείας, πολύ συχνά χρησιμοποιούν μελέτες με ελεγχόμενα φάρμακα placebo. Αν οι ασθενείς με το νέο φάρμακο βελτιωθούν σημαντικά σε σχέση με εκείνους που παίρνουν το placebo, η μελέτη ενισχύει το συμπέρασμα ότι το φάρμακο είναι αποτελεσματικό.
Η δύναμη της θετικής σκέψης δεν είναι κάτι καινούριο. Η γνωστή φράση «Όπου υπάρχει ελπίδα, υπάρχει ζωή», δηλώνει ότι η η ελπίδα είναι στην ουσία οι θετικές προσδοκίες με άλλο όνομα. Η επιστημονική μελέτη της επίδρασης του placebo συνήθως τοποθετείται χρονολογικά στην πρωτοπόρα μελέτη που δημοσιεύτηκε το 1955 «Το ισχυρό Placebo» από τον αναισθησιολόγο Henry K. Beecher (1904-1976). O Beecher κατέληξε μέσα από την ανάλυση 26 μελετών, ότι το 32% των ασθενών κατά μέσο όρο ανταποκρίθηκε στο placebo.
Έχει αποδειχθεί ότι τα placebo έχουν μετρήσιμα φυσιολογικά αποτελέσματα. Τείνουν να επιταχύνουν τον καρδιακό ρυθμό, αυξάνουν την αρτηριακή πίεση και βελτιώνουν το χρόνο αντίδρασης, πχ. όταν ειπώθηκε στους συμμετέχοντες ότι πήραν ένα διεγερτικό. Τα placebo έχουν τις αντίθετες φυσιολογικές αντιδράσεις, όταν λέγεται στους συμμετέχοντες ότι έχουν πάρει ένα φάρμακο που φέρνει υπνηλία.
Η επίδραση του placebo είναι μέρος του ανθρώπινου δυναμικού να ανταποκριθεί σε κάτι θεραπευτικό. Η ανησυχία ενός ασθενούς μπορεί να μειωθεί από κάτι για το οποίο δεν υπάρχει ιατρική εξήγηση. Ένα γνωστό παράδειγμα είναι όταν τοποθετούμε μια γάζα σε ένα παιδί. Μπορεί να κάνει το παιδί να αισθανθεί καλύτερα από την ανακουφιστική επίδρασή του, παρόλο που δεν υπάρχει κάποια ιατρική εξήγηση, θα βοηθήσει το παιδί να νιώσει καλύτερα.
Οι άνθρωποι που παίρνουν placebo μπορεί επίσης να βιώσουν και αρνητικές επιδράσεις. Είναι παρόμοιες με τις παρενέργειες ενός φαρμάκου και μπορεί να περιλαμβάνουν για παράδειγμα, ναυτία, διάρροια, δυσκοιλιότητα. Το αρνητικό placebo ονομάζεται nocebo επίδραση.